کشاورزی و تولید غذا به قیمت نابودی تنوع زیستی

به گزارش تهران خبر و به نقل از تسنیم، با افزایش جمعیت جهان، فشار بر نظام‌های کشاورزی و تنوع زیستی شدت می‌گیرد. نحوه تولید غذا، نقش مستقیمی در سلامت سیاره زمین دارد. از مزارع گندم در ایالت‌های میانی آمریکا تا شالیزارهای جنوب شرق آسیا، اراضی کشاورزی با سرعتی بالا در حال گسترش و تغییرند؛ اما این توسعه به چه بهایی انجام می‌شود؟

دهه‌هاست که سیاست‌گذاران و فعالان محیط زیست درباره دو راهکار اصلی برای افزایش تولید غذا بحث می‌کنند:

گسترش زمین‌های کشاورزی با تبدیل مناطق طبیعی به مزرعه

افزایش بهره‌وری در زمین‌های موجود با بهره‌گیری از نهاده‌هایی مانند کود، سموم و آبیاری

تاکنون، باور عمومی بر این بود که افزایش بهره‌وری آسیب کمتری به طبیعت می‌زند. اما مطالعه‌ای تازه از پژوهشگران دانشگاه کالج لندن (UCL) این تصور را به چالش کشیده و نشان می‌دهد که مسئله پیچیده‌تر از آن است که به نظر می‌رسد.

تردید در مزیت همیشگی «افزایش بهره‌وری»

به گفته دکتر سیلویا چائوسو، سرپرست این پژوهش در مرکز تحقیقات تنوع زیستی دانشگاه UCL، «تأمین غذای جمعیت جهانی، بهای فزاینده‌ای برای تنوع زیستی سیاره دارد و یافته‌های ما نشان می‌دهد که افزایش بهره‌وری، همیشه راه‌حل کم‌خطر‌تری نیست.»

در این تحقیق، داده‌های جهانی درباره الگوهای تنوع زیستی در اطراف مزارع چهار محصول اصلی – ذرت، گندم، برنج و سویا – بررسی شده‌اند؛ محصولاتی که بیش از نیمی از کالری دریافتی جهان را تأمین می‌کنند.

نتایج نشان می‌دهد که هم گسترش مزارع و هم افزایش بهره‌وری، هر دو به طبیعت آسیب می‌زنند، اما شدت آن به منطقه، نوع محصول و پوشش گیاهی باقی‌مانده بستگی دارد. در برخی مناطق، افزایش بهره‌وری حتی آسیب بیشتری از گسترش زمین کشاورزی وارد کرده است.

پر کردن «شکاف بهره‌وری» با تبعات پنهان

یکی از راهبردهای جهانی در کشاورزی، کاهش شکاف بهره‌وری است؛ یعنی افزایش تولید در زمین‌هایی که هنوز به حداکثر پتانسیل نرسیده‌اند. منطق این راهکار آن است که با بهره‌وری بیشتر، نیازی به تبدیل زمین‌های طبیعی نخواهد بود. اما این پژوهش نشان می‌دهد که این مسیر ممکن است پیامدهای بوم‌شناختی جدی داشته باشد.

دکتر چائوسو می‌گوید: «ما نشان داده‌ایم که گسترش مزارع، تنوع زیستی محلی را به‌شدت تغییر می‌دهد، اما زمانی که کشاورزی در منطقه‌ای نهادینه شده، تشدید فعالیت‌های کشاورزی می‌تواند تنوع زیستی را بیشتر از پاک‌سازی پوشش طبیعی تخریب کند.»

این یافته، ادعای رایج درباره بی‌خطر بودن نسبی افزایش بهره‌وری را زیر سؤال می‌برد. همچنین نشان می‌دهد که سیاست‌های حفاظتی اگر بی‌توجه به زمینه‌های محلی تنها بر بهره‌وری تأکید کنند، ممکن است نتیجه معکوس داشته باشند.

به گفته پروفسور تیم نیوبولد از دانشگاه UCL، یکی از مهم‌ترین نتایج این مطالعه آن است که «هیچ راه‌حل جهانی برای کشاورزی پایدار وجود ندارد». سیاست‌هایی که در مزارع صنعتی مناطق معتدل مؤثر هستند، ممکن است در زیست‌بوم‌های گرمسیری ناکارآمد یا حتی خطرناک باشند.

در نتیجه، سیاست‌گذاران باید بر اساس داده‌های محلی  از نوع گونه‌های در خطر گرفته تا ویژگی‌های اکوسیستم  تصمیم‌گیری کنند. تصمیم‌گیری درباره کشاورزی فقط به زمین و ابزار وابسته نیست؛ بلکه به آنچه در اطراف آن زندگی می‌کند و ممکن است از بین برود نیز مرتبط است.

کشاورزی فشرده، اکوسیستم را ساده و ضعیف می‌کند

فراتر از آسیب‌های زیست‌محیطی، پژوهش حاضر پیامدهای تکاملی نیز در نظر گرفته است. در چشم‌اندازهایی که کشاورزی شدید رواج دارد، فقط گونه‌هایی می‌مانند که بتوانند با شرایط جدید تطبیق پیدا کنند. به مرور زمان، این فضا برای گونه‌های خاص و وابسته به اکوسیستم‌های پیچیده از بین می‌رود.

این روند به انتخاب طبیعی گونه‌های «همه‌فن‌حریف» منجر می‌شود و به کاهش تنوع ژنتیکی، عملکرد اکوسیستم و تاب‌آوری آن در برابر بحران‌ها می‌انجامد. در چنین شرایطی، سادگی برای کشاورزی شاید سودمند باشد، اما برای بوم‌شناسی، زیان‌بار است.

تعادلی هوشمندانه میان بهره‌وری و گسترش

پژوهشگران این تحقیق با وجود هشدار درباره آسیب‌های افزایش بهره‌وری، گسترش زمین‌های کشاورزی را هم در مناطق طبیعی و دست‌نخورده توصیه نمی‌کنند. به گفته دیوید لکلر، از مؤسسه بین‌المللی تحلیل سامانه‌های کاربردی در اتریش، «می‌توان بین گسترش و افزایش بهره‌وری، تعادلی بر اساس داده‌های محلی و نوع محصول برقرار کرد.»

دکتر نیوبولد نیز تأکید می‌کند که هرگونه توسعه جدید باید از ورود به جنگل‌های اولیه، تالاب‌ها و زیستگاه‌های غنی از تنوع زیستی خودداری کند.

نقش مصرف‌کنندگان در حفاظت از تنوع زیستی

در نهایت، مسئولیت تنها بر دوش دولت‌ها نیست. مصرف‌کنندگان نیز نقشی کلیدی دارند. با کاهش دورریز غذا و مصرف کمتر گوشت، می‌توان تقاضای کشاورزی را کاهش داد و فشار بر طبیعت را کم کرد. این تغییرات اگرچه در مقیاس فردی کوچک‌اند، اما با گسترش عمومی می‌توانند به تحولی بزرگ بینجامند.

کشاورزی پایدار نیازمند پیچیدگی و دقت است

در جهانی که هم‌زمان با بحران اقلیمی و ناامنی غذایی دست‌وپنجه نرم می‌کند، یافتن راهکاری برای تولید غذای کافی بدون قربانی‌کردن تنوع زیستی، ضرورتی انکارناپذیر است.

پژوهش جدید منتشرشده در نشریه Nature Ecology & Evolution، یک پیام روشن دارد: راه‌حل‌های ساده و سیاست‌های کلی‌نگر، کارساز نیستند. پاسخ در داده‌های دقیق، زمینه‌های محلی و پذیرش واقعیت‌های پیچیده نهفته است.

زیرا تولید غذا نه‌تنها یک چالش فنی، بلکه یک مسئولیت اکولوژیک عمیق در برابر نسل‌های آینده است.

انتهای پیام/