اندر حکایت خشکی “زاینده رود”؛ فرونشست و آلودگی هوا

به گزارش تهران خبر و به نقل از تسنیم، “روز ملی زاینده‌رود” مصادف با 18 مهرماه به‌عنوان نمادی از اهمیت یکی از مهم‌ترین رودهای مرکزی ایران، هرساله گرامی داشته می‌شود. این رودخانه به‌طول 400 کیلومتر، از زاگرس مرکزی سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از استان‌های چهارمحال و بختیاری و اصفهان، به تالاب گاوخونی می‌ریزد.

زاینده‌رود نه‌تنها به‌عنوان منبع اصلی آب شرب و کشاورزی در استان اصفهان اهمیت دارد، بلکه نقش حیاتی در حفظ زیست‌بوم منطقه و تنظیم وضعیت محیطی ایفا می‌کند اما در سال‌های اخیر به‌دلیل مدیریت نادرست منابع آب، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و تغییرات اقلیمی، جریان این رودخانه به‌طور چشمگیری کاهش یافته و در بسیاری از مواقع به‌کلی خشک شده است.

خشکی زاینده‌رود به یکی از مهم‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی استان اصفهان تبدیل شده است. این بحران نه‌تنها موجب کاهش کیفیت زندگی کشاورزان و شهروندان این استان شده، بلکه مشکلات بزرگ‌تری مانند افزایش پدیده فرونشست زمین را نیز به‌دنبال داشته است. در روز ملی زاینده‌رود، علاوه بر تأکید بر اهمیت احیای این رودخانه و جلوگیری از هدررفت منابع آب، توجه به مسائل ناشی از خشکی رود مانند فرونشست زمین نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

پیامدهای خشکی زاینده‌رود و افزایش فرونشست زمین در اصفهان

خشکی زاینده‌رود اثرات زیست‌محیطی و اقتصادی متعددی به‌همراه داشته، اما یکی از بحرانی‌ترین تبعات آن افزایش نرخ فرونشست زمین در اصفهان است. فرونشست زمین که به‌دلیل برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی رخ می‌دهد، به‌معنی فروکش کردن سطح زمین است و در شهرهایی همچون اصفهان که از منابع آب زیرزمینی به‌شدت استفاده می‌شود، این پدیده به یکی از بزرگترین چالش‌ها تبدیل شده است. کارشناسان هشدار داده‌اند که اصفهان در حال تبدیل شدن به یکی از آسیب‌پذیرترین مناطق جهان از نظر فرونشست است و این وضعیت می‌تواند اثرات ویرانگری برای زیرساخت‌های شهری، بناهای تاریخی و حتی امنیت انسانی در پی داشته باشد.

خشکی زاینده‌رود باعث کاهش چشمگیر حجم آب موجود در سفره‌های آب زیرزمینی اطراف شده است. در گذشته، جریان زاینده‌رود به تغذیه طبیعی این سفره‌ها کمک می‌کرد، اما با خشکی رود، این منابع به‌تدریج تحلیل رفته‌اند. کشاورزان و صنعتگران که به منابع آب زیرزمینی وابسته‌اند، به برداشت بیشتر از این منابع روی آورده‌اند و این امر پدیده فرونشست زمین را تشدید کرده است. فرونشست زمین به‌خصوص در نواحی شهری اصفهان به مشکلات فراوانی از جمله شکاف‌ها و ترک‌های ایجادشده در معابر، پل‌ها و ساختمان‌ها منجر شده و حتی آثار تاریخی مهمی چون میدان نقش‌جهان را نیز تهدید کرده است.

اهمیت روز ملی زاینده‌رود در مقابله با بحران آب و فرونشست

روز ملی زاینده‌رود فرصتی است تا جامعه، مسئولین و کارشناسان بار دیگر به اهمیت حیاتی این رود برای حفظ تعادل اکولوژیکی و جلوگیری از مخاطرات طبیعی توجه کنند. این روز نه‌تنها به‌منظور یادآوری تاریخی و فرهنگی این رود برگزار می‌شود، بلکه نقش مهمی در افزایش آگاهی عمومی درباره پیامدهای زیست‌محیطی ناشی از خشکی زاینده‌رود و ضرورت مدیریت بهینه منابع آب دارد.

در این روز، کارشناسان محیط زیست به مردم و مسئولین یادآوری می‌کنند که احیای زاینده‌رود تنها یک مسئله زیست‌محیطی نیست، بلکه یکی از راهکارهای اصلی برای جلوگیری از فرونشست زمین در منطقه است. احیای رودخانه از طریق کاهش برداشت‌های غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی، استفاده از شیوه‌های کشاورزی پایدار، و مدیریت بهینه منابع آب از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش سرعت فرونشست کمک کند.

راه‌حل‌های مقابله با خشکی زاینده‌رود و فرونشست زمین

برای مقابله با خشکی زاینده‌رود و کاهش فرونشست زمین در اصفهان، نیاز به اقداماتی جدی و هماهنگ وجود دارد. بازنگری در سیاست‌های مدیریت منابع آب و توسعه کشاورزی پایدار از جمله اقداماتی است که باید در دستور کار قرار گیرد. یکی از راه‌حل‌های پیشنهادشده توسط کارشناسان، بازچرخانی آب و استفاده از فناوری‌های نوین برای تصفیه و بازیافت آب است، این امر می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی کمک کند و در عین حال باعث کاهش هزینه‌های ناشی از فرونشست زمین و تخریب زیرساخت‌ها شود.

همچنین، افزایش همکاری میان استان‌های هم‌جوار در مدیریت منابع آب زاینده‌رود و استفاده عادلانه از این منبع حیاتی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به اینکه زاینده‌رود از چندین استان عبور می‌کند، همکاری بین استان‌ها برای توزیع بهینه آب و جلوگیری از تنش‌های آبی ضروری است.

نشت آب از زاینده‌رود و احیای نسبی فرونشست اصفهان

در رابطه با این موضوع، محسن موسوی خوانساری؛ دکترای تأسیسات آبی و فعال محیط زیست به تسنیم می‌گوید: دشت اصفهان دارای یک لایه نفوذپذیر است که این لایه فقط به‌وسیله نشت آب از زاینده‌رود خودش را احیا می‌کند و از فرونشست جلوگیری می‌کند اما مقابله با فرونشست تنها با پروژه انتقال آب به این رود میسر نیست و برای مقابله با فرونشست در اصفهان باید مصرف آب در این استان مدیریت شود, چاه‌های غیرمجاز مسدود شوند و چاه‌های مجاز نیز به‌مدت 5 سال کاملاً بلااستفاده شوند و دولت در این مدت خسارت کشاورزان را بپردازد.

وی افزود: همچنین صنایع آب‌بر متعدد این استان نیز باید در یک پروسه 10ساله به حاشیه دریای عمان منتقل شود تا شاهد برطرف شدن بحران و فرونشست و نفوذ آب به لایه نفوذپذیر زاینده‌رود باشیم.

این کارشناس بر تأمین حق‌آبه تالاب گاوخونی تأکید کرد و ادامه داد: زاینده‌رود پیش از احداث سد زاینده‌رود با سیلاب‌هایی که وارد آن می‌شدند, پر می‌شد و در ادامه مسیر آن, آب به تالاب گاوخونی می‌رسید, اما در زمان حاضر مصرف آب در حوضه آبریز زاینده‌رود 3 برابر منابع آبی آن است و عملاً هیچ آبی به تالاب نمی‌رسد. برای احیای مجدد تالاب نیز باید روش‌های مذکور اجرایی شود تا شاهد دمیدن جان تازه بر پیکره این تالاب باشیم.

موسوی خوانساری درباره جنگل‌کاری مصنوعی در استان اصفهان نیز گفت: جنگل‌کاری در استان اصفهان عمدتاً در اطراف فولاد مبارکه و ذوب‌آهن است و با پساب‌ این کارخانه‌ها آبیاری می‌شود، علاوه بر این در استان اصفهان در حاشیه مناطق کویری, جنگل‌کاری با گز و طاق صورت گرفته است که از گونه‌های کم‌آب‌بر هستند، در مجموع اگر جنگل‌کاری با گونه بسیار کم‌آب‌بر مانند گز و طاق باشد, اقدام مناسبی است و مانعی ندارد اما این‌که در بالادست و حاشیه زاینده‌رود, کشاورزی در سطوح شیبدار, انجام می‌شود, مورد تأیید نیست چرا که این کار از ورود روان‌آب به زاینده‌رود جلوگیری می‌کند.

وی درباره طرحی‌های انتقال آب به اصفهان توضیح داد: به‌طورکلی به‌خاطر اینکه طرح‌های انتقال آب، نیاز کاذب ایجاد می‌کنند, شیوه مناسبی برای مقابله با مشکل کم‌آبی محسوب نمی‌شوند و باید از اجرایی شدن پروژه‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای جدید جلوگیری شود. طرح‌های انتقال آبی که مربوط به گذشته هستند, مانند “کوهرنگ1”, “کوهرنگ2” و “کوهرنگ3” را نمی‌توان متوقف کرد و فقط باید میزان انتقال آب در این پروژه‌ها مدیریت شود.

این دکترای تأسیسات آبی در پایان با تأکید بر انتقال صنایع به سواحل مکران و تمرکز جمعیتی در این منطقه، خاطرنشان کرد: در این حالت است که رودخانه زاینده‌رود دارای جریان دائمی، تالاب گاوخونی احیا، فرونشست متوقف، هوای آلوده ناشی از قطب‌های صنعتی اصفهان حذف می‌شود و در نهایت یک شهر پایدار دوستدار محیط زیست از نو متولد خواهد شد.

انتهای پیام/+