حقابه فدای توسعه کشاورزی؛ دریاچه ارومیه قربانی سیاست های نامتوازن شد

به گزارش تهران خبر و به نقل از تسنیم، در سال‌های اخیر، بحران خشکی دریاچه ارومیه به اوج خود رسیده است و این پهنه آبی که روزگاری نماد حیات و اکوسیستم منحصر به فرد شمال غرب ایران بود، امروز به‌طور کامل خشک شده است. کارشناسان محیط زیست هشدار می‌دهند که امید به احیای این دریاچه، که زمانی حدود 32 میلیارد مترمکعب آب را در خود جای می‌داد، به حداقل رسیده است و شرایط کنونی آن را باید فصلی و ناپایدار دانست. کاهش شدید منابع آبی، تبخیر بالا، کاهش بارش‌ها و سوءمدیریت منابع آب، از جمله عوامل اصلی فروپاشی این اکوسیستم بوده‌اند.

تحقیقات نشان می‌دهد که حجم آب فعلی دریاچه ارومیه تنها بخش کوچکی از تراز اکولوژیک سابق را حفظ کرده است و سدها و طرح‌های توسعه‌ای کشاورزی که با اقلیم منطقه همخوانی ندارند، باعث شده‌اند حقابه طبیعی دریاچه به‌شدت کاهش یابد. با وجود تلاش‌های محدود برای احیا، کارشناسان معتقدند که بدون تغییر ساختاری در مدیریت منابع آب و بازنگری در سیاست‌های کشاورزی ناهمگن با اقلیم، بازگشت دریاچه ارومیه به وضعیت گذشته غیرممکن خواهد بود.

این وضعیت علاوه بر تهدید زیست‌محیطی، آثار اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای نیز دارد. شهرهای اطراف دریاچه، که در مسیر بادهای نمکی غرب به شرق قرار گرفته‌اند، در معرض خطر گسترش ریزگردهای نمکی قرار دارند و سلامت و تاب‌آوری جمعیت محلی به‌شدت آسیب‌پذیر شده است. پیامدهای خشکی دریاچه فراتر از محیط زیست است و می‌تواند امنیت غذایی، منابع آب شرب و معیشت مردم را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

کارشناسان تأکید دارند که احیای دریاچه ارومیه اکنون نیازمند اقدامات فوری، بازنگری در توسعه کشاورزی، مدیریت پایدار آب و اجرای پروژه‌های آبی با هدف حفظ اکوسیستم است؛ در غیر این صورت، این میراث طبیعی ارزشمند به‌طورکامل از بین خواهد رفت و پیامدهای جبران‌ناپذیری برای منطقه به‌همراه خواهد داشت.

در رابطه با این موضوع، «علی شهباز» کارشناس زمین‌شناسی به تسنیم می‌گوید: اگرچه احیای دریاچه ارومیه ممکن است، اما این امر به‌معنای بازگشت به شرایط ایده‌آل و پرآبی سال 1374 نیست؛ زمانی که حجم آب دریاچه حدود 32 میلیارد مترمکعب بود. متأسفانه، آن دریاچه پرآب و زنده، قربانی تصمیمات اشتباه مدیرانی شد که توسعه نامتوازن را بر پایداری زیست‌محیطی ترجیح دادند و حقابه طبیعت را فدای توسعه باغات سیب و مزارع چغندرقند کردند؛ محصولاتی که با اقلیم استان آذربایجان غربی همخوانی ندارند.

وی افزود: برای تأمین نیاز آب این باغات و مزارع، تاکنون 74 سد بزرگ و کوچک روی رودخانه‌هایی که حقابه دریاچه ارومیه را تأمین می‌کردند، احداث شده و یا در حال احداث است، جمعیت استان نیز با بیش از 3,529,000 نفر مزید بر علت شده است و سدها برای تأمین آب شرب این جمعیت طراحی شده‌اند. بر اساس سند آمایش سرزمین، حداقل نیمی از این جمعیت با توان اکولوژیک استان همخوانی ندارد و این سدها تماماً از حقابه دریاچه ارومیه استفاده می‌کنند.

این کارشناس، وضعیت احیای دریاچه ارومیه را بسیار پیچیده دانست و اضافه کرد: احیای کامل، با توجه به کاهش منابع آب، تبخیر و تعرق شدید و کمبود بارش، ممکن نیست و تنها بخش جنوبی دریاچه تا حدود زیادی قابل احیاست. میان‌گذر شهید کلانتری، سد بزرگی در مسیر جریان یکپارچه آب ایجاد کرده است. از حدود 15 کیلومتر مسیر این میان‌گذر، تنها 1/7 کیلومتر پل دارد که امکان جریان آب بین شمال و جنوب را فراهم می‌کند و باقی مسیر به‌صورت خاکریز است که مانع جریان آزاد آب شده است.

شهباز خاطرنشان کرد: وجود 102 جزیره در دریاچه، جریان‌های طولی و عرضی آب را محدود می‌کند و سبب تغییر مسیر و ایجاد گردابه‌های محلی می‌شود، اما جریان کامل آب را متوقف نمی‌کند، به‌علاوه، لایه‌بندی چگالی آب و وزش باد در دشت‌های اطراف، نقش مهمی در حرکت و جابه‌جایی آب‌های سطحی دارند.

وی افزود: متأسفانه حجم آب دریاچه اکنون بسیار کمتر از گذشته است، تراز سطح اکولوژیک دریاچه که 14/5 میلیارد مترمکعب برآورد شده بود نیز دیگر موجود نیست و حجم نمک دریاچه طبق گزارش رسمی اداره کل محیط زیست استان آذربایجان غربی، حدود 12 میلیارد تن برآورد شده است.

او در پایان گفت: در صورت ادامه کشاورزی ناهمگن با اقلیم (سیب و چغندرقند) و عدم احیای دریاچه، شهرهایی که در مسیر دالان باد غرب به شرق دریاچه ارومیه قرار دارند، قطعاً با مهاجرت اقلیمی روبه‌رو خواهند شد که این موضوع تاب‌آوری محیطی و انسانی کشور را در دیگر نقاط به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد.

انتهای پیام/؛+