الگوی اصیل و واقعی لباس مازندرانی را تغییر ندهیم

 از پارچه‌های مخمل و گلدار لباس‌های خانگی تا منجوق‌ها و ملیله‌های شیشه‌ای و زری‌دوزی‌های نقش‌شده روی لباس هنرپیشه‌ها همگی یک پیام دارند؛ «الگوی پوشاک سنتی به زندگی روزمره ما بازمی‌گردد». دستکم در یک دهه اخیر تلاش طراحان پوشاک ایرانی برای آشتی طراحی سنتی با پوشاک جامعه امروز موفق بوده، شاید یکی از دلایل آن بازگشت به نوستالژی باشد اما از نقش توجه و تمرکز نهادهای آموزشی به این حوزه نمی‌توان گذشت.

طراحی لباس اقوام یکی از شاخه‌های مهم؛ اما مغفول در طراحی و دوخت پوشاک است، اهمیت این مساله به‌ویژه در سال‌های اخیر و بازگشت جامعه به نوستالژی‌های فرهنگی و تاریخی بیشتر شده و فرصتی درخشان برای احیای فرهنگ و هنر مازندران و بازآفرینی الگوهای سنتی در زندگی روزمره فراهم کرده است.

با «ندا نوربخش» کارشناس طراحی و دوخت و الگوسازی لباس گرایش اقوام ایرانی به گفت‌وگو نشستیم تا به پرسش‌های ما درباره پوشاک مازندران، نقش آن در انتقال فرهنگ، کاربردی‌سازی پوشاک سنتی و مانند آن پاسخ دهد.

نوربخش در کردستان زاده شده و فعالیت حرفه‌ای خود را از سال ۱۳۸۴ آغاز کرده است،  او تاکنون در بیش از ۸۰ نمایشگاه داخلی و خارجی در ایتالیا، مجارستان، ارمنستان و دیگر کشورها حضور داشته، برگزیده نمایشگاه‌ طراحی پوشاک ارمنستان در حال حاضر به‌صورت تخصصی در حوزه لباس محلی مازندران و طراحی لباس گروه‌های آیینی فعالیت دارد.

اصالت مهم‌ترین موضوع در طراحی لباس اقوام

نوربخش درباره معیارهای طراحی یک محصول دارای پیشینه تاریخی مازندران، اظهار می‌کند: برای اجرای یک ایده در بخش لباس اقوام، مهم‌ترین موضوع اصالت است. معتقدم، ابتدا باید فضایی ایجاد شود که جامعه، لباس محلی را بپذیرد و یکی از راه‌های این بسترسازی، استفاده از پوشش بومی در مراسم، جشن‌ها و رویدادهاست.

زیورآلات مازندران، مکمل پوشاک سنتی

به گفته نوربخش در طراحی لباس امروزی؛ از پارچه تا انواع مواد و اکسسوری‌ها می‌توان از مواد اولیه لباس محلی بهره برد. او درباره مسیر رسیدن از ایده به محصول نهایی در طراحی لباس اقوام می‌گوید: طرح با مشورت متخصصان و تحقیق و پژوهش به ایده تبدیل می‌شود. ما در مازندران نمونه لباس محلی را از ۲۰۰ روستا جمع‌آوری و به شکلی جامع آن را ارائه کردیم که شامل جلیقه مشکی، پیراهن رنگیِ گلدار، دامن گلدار با گل‌های عموماً قرمز، روسری، شلوار مشکی با گل‌های ریز، لباس زنان مازنی بود، لباس مردان نیز جومه، شلوار، پاتوئه، شال کمر، کلاه نمدی و جلیقه است. بچه‌ها در این مدل کلاه و پاتوئه نمی‌پوشیدند؛ چون کار نمی‌کردند و دختران هم جای روسری، مِکِنا می‌پوشیدند.

نوربخش زیورآلات را بخش تکمیلی پوشاک سنتی معرفی می‌کند: زیورآلات جایگاه برجسته‌ای در پوشش مازندرانی‌ها داشت که سکه دوخته‌شده روی سربند و جلیقه نمونه آن است، این لباس‌ها در زمان جشن و پایکوبی و از سوی اعیان استفاده می‌شد و شامل همه اقشار نبود.

وی بنیان کار طراحی و دوخت لباس را خلاقیت دانسته و درباره کاربرد آن در طراحی لباس سنتی می‌گوید: در تولید لباس محلی خلاقیت تقریباً جایی ندارد چراکه باید از الگویی خاص تبعیت کند. اما در لباس سنتی می‌توان خلاقیت به خرج داد.

این هنرمند تاکید می‌کند: این امر درباره لباس مازندرانی هم صدق می‌کند، الگوی اصیل و واقعی لباس مازندرانی را تغییر ندهیم. در دوخت لباس محلی، اصالت مهم‌ترین امر است؛ مثلاً استفاده از تور، قیطان، سکه و برخی دیگر موارد در لباس محلی مازندرانی جایی ندارد.

فضای مجازی شاهراه ارتباط نسل جوان با پوشاک سنتی

شاید بتوان گفت یکی از دلایل رواج استفاده از پوشاک سنتی و بازگشت جمعی به گذشته، اثرگذاری فضای مجازی در این حوزه است، این هنرمند نقش فضای مجازی در معرفی این بخش از فرهنگ مازندران را قدرتمند ارزیابی کرده و می‌گوید: فضای مجازی تاثیر زیادی روی پوشش به‌ویژه در سال‌های اخیر داشته، به‌طوری که اکنون بیش از ۹۰ درصد مشتریان من را طیف نوجوان تشکیل می‌دهد. این گرایش به پوشیدن لباس محلی و ایجاد علاقه به واسطه تبلیغات فضای مجازی و معرفی درست و خلاقانه این دسته از لباس‌هاست و از آن خوب‌تر این که امروز بیشتر متقاضیان، خواهان لباس اصیل مازندرانی هستند.

وی با اشاره به برگزاری رویداد «ساری ۲۰۲۲» و حضور کشورهای عضو اکو در ساری اظهار می‌کند: در این رویداد با همکاری کارشناسان این حوزه و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مازندران، لباس محلی استان از شرقی‌ترین تا غربی‌ترین منطقه مازندران جمع‌آوری و لباس مرجعی درنظر گرفته شد و در معرض نمایش عموم قرار گرفت.

پذیرش اجتماعی لباس محلی گام نخست کاربردی‌سازی آن

یک چالش مهم که طراحی سنتی همواره با آن روبروست، قابلیت به‌روزرسانی و کاربرد در زندگی روزمره است، نوربخش درباره امکان به‌روزرسانی لباس مازندرانی مطابق سلیقه جامعه امروز و استفاده از آن یادآور می‌شود: این که مثلاً بگوییم بیاییم با شلیته و شلوار به سرکار برویم، نه نمی‌شود. ‌ابتدا باید فضایی ایجاد کنیم که جامعه لباس محلی را بپذیرد و از آن به عنوان پوشش در مراسم استفاده کنند، اما لباس مازندرانی؛ در بخشی از آن مثلاً پوشیدن جلیقه روی مانتو و مانند آن، قابلیت به‌روزرسانی و استفاده روزمره دارد و در طراحی لباس‌ها نیز می‌توان از پارچه و سایر جزئیات لباس محلی مازندران بهره برد.

پشتوانه علمی همواره راهگشاست

آموزش دانشگاهی سال‌های اخیر یکی از دلایل اقبال عمومی نسبت به پوشاک سنتی ایرانی بوده، هنرمند مازندرانی آموزش دانشگاهی در این حوزه را اثرگذار دانسته و در پاسخ به این که آیا الزامی برای ورود به این حوزه از مسیر دانشگاه هست یا نه، اظهار می‌کند: تحصیلات دانشگاهی بسیار اثرگذار است، خودم قبل از ورود به دانشگاه و تحصیل در رشته طراحی، به صورت میدانی و کارگاهی کار را یاد گرفته بودم اما تجربه آکادمیک و آشنایی با لباس اقوام ایرانی زمینه تغییر مسیر کاری‌ام را فراهم کرد و باعث انسجام فکری‌ام شد. مسلم هست که داشتن پشتوانه علمی و دانشگاهی راهگشاست.

با این حال به گفته او استقبال از این رشته در مقایسه با بخش لباس‌های مجلسی و مانند آن به مراتب کمتر بوده، اما رفته‌رفته این موضوع در حال جا افتادن است و با حضور فضای مجازی این امر سریع‌تر اتفاق می‌افتد.

رشد اقبال عمومی به پوشاک مازندرانی در یک دهه اخیر

نوربخش از جنوبی‌ترین نقطه ایران تا خراسان و پهنه شمال؛ در سراسر ایران فعالیت داشته، او درباره پوشاک مازندران و جایگاه آن در قیاس با مناطق دیگر، می‌افزاید: در مازندران با وجود نزدیکی به پایتخت و توریست‌پذیری، خیلی کمتر از سایر اقوام ایرانی که عِرق خاصی به لباس محلی دارند و کمتر نیز تحت‌تاثیر مدرنیته قرار گرفته‌اند، به لباس محلی پرداخته شده است، اما در ۱۰ سال اخیر و حتی نزدیک‌تر؛ در چهار سال گذشته پس از رویداد ساری ۲۰۲۲، به جرات می‌توان گفت ۶۰ درصد توجه عموم مردم مازندران به لباس محلی جلب شده است.

رسانه، فضای مجازی و به‌کارگیری در گروه‌های آیینی مثلث احیای پوشاک سنتی

او برای حفظ این میراث مادی توصیه می‌کند: بزرگترین چیزی که زمینه حفظ این میراث مادی را فراهم می‌کند، همکاری رسانه‌ها، اطلاع‌رسانی عمومی، معرفی درست در فضای مجازی و به‌کارگیری پوشاک سنتی در گروه‌های آیینی است، به‌طور مثال در گروه «سیوتیکا» انواع رقص‌های مازندرانی مثل سازه، تبر، وجین، درو و مانند آن با پوشش محلی اجرا می‌شود که به نوعی رسانه انتقال این میراث به نسل‌های جدید است؛ اگر صدا و سیما نیز از حضور کارشناسان این حوزه با لباس اصیل محلی در برنامه‌های خودش استفاده کند به پذیرفته و عادی‌شدن این نوع پوشش کمک می‌کند.

انتهای پیام