نظر یک پژوهشگر قرآنی درباره ربنای شجریان

حسین قربانی؛ پژوهشگر قرآنی در دومین روز از نوزدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان قرآن کریم که به همت شورای عالی قرآن در حال برگزاری است با ارائه مقاله‌ای با عنوان «بررسی مؤلفه‌های ماندگار و خاطره‌انگیز قرائت‌های تأثیرگذار با رویکرد برخورداری از ویژگی‌های تبلیغی» حضور داشت.

به گزارش مهر، وی در ابتدا با اشاره به اینکه پیش‌تر به جای واژه خاطره‌انگیز از واژه نوستالژیک استفاده کردم، اما بعد آن را به این واژه تغییر دادم، گفت: معادل‌های زیادی برای واژه نوستالژیک آورده شده است، مثل یادمانه، دریغ‌پنداشت، اما هیچ‌کدام نمی‌تواند حق مطلب را به اندازه اصل این واژه ادا کند، این واژه در واقع دلتنگی حاصل از مرور مجموعه‌ای از خاطرات است که در گذشته برای یک فرد اتفاق افتاده است که البته پیش‌تر و در قرون گذشته میلادی این امر به منزله یک بیماری تلقی می‌شد، اما پس از ورود به ادبیات فرانسه بیشتر در به خاطر آوردن گذشته‌ای به کار می‌رود که انسان حس مثبتی به آن دارد و اغلب برایش خوشایند است.

قربانی ادامه داد: برای روشن شدن این موضوع مثالی می‌زنم و آن اینکه ممکن است هر کدام از ما، دو سه دهه گذشته غذایی را خورده باشیم که در حال حاضر هم در وعده‌های غذایی آن را تناول می‌کنیم، اما همیشه با خودمان یا دیگران این موضوع را در میان می‌گذاریم که آنچه آن زمان خوردیم، چیز دیگری بود و مزه آن هنوز زیر دندان‌مان است.

وی تصریح کرد: این حس ممکن است در مورد شنیدن تلاوتی که چند سال پیش یا در گذشته آن را شنیده باشیم، نیز وجود داشته باشد یا هر کدام از ما الحانی مثل دعای سحر ماه رمضان یا نوای ربنای مرحوم استاد شجریان را به یاد داشته باشیم که برایمان خاطره‌ساز باشد و احساس کنیم که دیگر این چنین آثاری تکرار نخواهند شد؛ این مصداق بارز معنای نوستالژی در عرصه قرآن و ادعیه است.

قربانی گفت: شاخص‌های مهمی در ویژگی‌های یک تلاوت خاطره‌انگیز قرآن منظور شده است که از جمله آنها رعایت دقیق همه موارد فنی، فاخر بودن آن و اینکه اثری باشد که نتوان آن را با اثر دیگری مشابه و همانند کرد و ضمن آنکه باید قابل فهم برای همه باشد و در گستره‌ای وسیع نیز شهره باشد.

این پژوهشگر قرآنی افزود: در دسته‌بندی مشخص ما نوستالژی را می‌توانیم در چند وجه جمعی، تخصصی و فردی تقسیم‌بندی کنیم، اما در مورد تلاوت قرآن ما نوستالژی مکانی نیز داریم و مثلاً تلاوت در مکانی رخ داده باشد که به سبب گرمای وجود افرادی در آن در ذهن و خاطرات ما باقی مانده باشد یا حتی نوستالژی کلامی که مثال بارز آن تلاوت امام جماعات مکه و مدینه است که همچنان در ذهن ما باقی مانده و به محض آن که چشمانمان به خانه خدا و مسجدالنبی می‌افتد، یاد آنها می‌افتیم.

وی تأکید کرد: در نوستالژی کلامی می‌توان به تلاوت‌های مشهور عبدالباسط به ویژه با این فرض که این استاد فقید نوستالژی را در زمینه قصارالسُوَر در ذهن ما ثبت کرده است، مثال زد. البته باید در زمره این نوستالژی‌ها که زیرمجموعه نوستالژی‌های جمعی است، موارد بیشتری همچون تلاوت‌های سعید مسلم را نیز اضافه کرد.

قربانی با اشاره به اینکه برای اهالی قرآن، امری هم به نام نوستالژی‌های تخصصی معنی و مفهوم ویژه‌ای دارد، گفت: شاید برای عموم آنچه که ما از قطعات تلاوتی مصطفی اسماعیل به عنوان نوستالژی سراغ داریم معنی و مفهومی نداشته باشد، اما با این وجود برای همه ما چیز مشترکی وجود دارد و آن نوستالژی هیجانی است و پیش از آنکه برای هر کدام از ما با هر نیتی، تفکری در پس شنیدن تلاوت وجود داشته باشد، حس و هیجانی که از تلاوت به ما دست می‌دهد، موجب ایجاد نوستالژی و تحول می‌شود.

وی در پایان اظهار کرد: علاوه بر آن که می‌توان با استفاده از نوستالژی‌های گذشته در امر تلاوت آنها را برای انتقال مؤثر پیام‌های الهی بار‌ها و بار‌ها شنید و تحت تأثیر قرار گرفت به فکر ایجاد نوستالژی‌های جدید در حوزه تلاوت به عنوان میراث برای نسل آینده بود.