تندیس «بیتا فرهی» چگونه ساخته شد؟

ساخت مجسمه‌ای از بیتا فرهی در این روز‌ها با واکنش‌های متفاوت هنرمندان عرصه تجسمی و همچنین علاقمندان به این هنرمند روبرو شده است. عده‌ای از زنده‌نمایی این مجسمه به هراس افتاده و برخی دیگر به این مجسمه واکنش مثبت نشان داده‌اند. از جمله نگاه‌های مثبت به این مجسمه، واکنش دخترِ زنده یاد بیتا فرهی است که برای ایسنا نوشته است: «آنچه برای من به عنوان بازمانده این هنرمند ارزشمند است، زنده نگه داشتن یاد اوست. باید مفهوم واژه «تندیس» را به درستی فهمید؛ اهمیت تندیس در شباهتش نیست بلکه در شمایل و نمادی است که از آن هنرمند به جا می‌ماند.

به گزارش ایسنا، اگر بخواهیم هدف ساخت تندیس‌ها را تنها به شباهت محدود کنیم، شاید امروز موزه‌هایی، چون «مادام توسو» و «گرون» به وجود نمی‌آمدند، چرا که در این موزه‌ها نیز هنرمندان بیشتر روی شمایل کار کرده‌اند تا شباهت.»

مرتضی سعیدی، جلال موسوی، افروز بوجاریا ـ گروه هنری دل ـ سازندگان مجسمه‌اند؛ تندیسی تمام قد، چهره پردازی شده از بیتا فرهی که سه ماه پس از درگذشت او آغاز شده و روز چهارشنبه، ۲۴ مرداد ماه رونمایی شد. سازندگان این اثر، هر سه چهره پرداز و عضو انجمن خانه سینما هستند. آن‌ها طراحانِ گریم و فیلم و سریال هستند.

مرتضی سعیدی درباره سبکِ ساختِ این اثر گفتگو و اظهار کرد: این مجسمه به سبک هایپرر رئال ساخته شده است. قد، وزن و جزئیات این اثر نیز محاسبه و با تناسب نسبت به ویژگی‌های خانم فرهی ساخته شده است.

او با اشاره به علاقه دختر زنده یاد فرهی به ساخت این تندیس گفت: با انتخاب سبک هایپر رئال قصد داشتیم یاد و خاطره این هنرمند زنده نگه داشته شود. ایشان نیز دوست داشت بعد از فوتش چنین اتفاقی بیفتد؛ گفتنی است که زمان حیاتشان کم لطفی‌هایی دیدند؛ ایشان حتی عضو خانه سینما نبودند و حالا نیز کنار قبر مادربزرگ خود خاک شدند.

این چهره پرداز با اشاره به همکاری دخترِ زنده یاد فرهی برای ساخت این مجسمه گفت: دختر ایشان نیز بسیار زحمت کشیدند و در این مسیر همراه بودند. همه جوانب را با دخترشان چک کرده و سنجیدیم تا این رونمایی خوش یمن رقم خورد.

عکس‌هایی که پیش از اتمام اثر منتشر شد

سعیدی گفت: روز برگزاری و رونمایی نیز همه حاضران شوکه شدند. واکنش‌های منفی نیز دیدیم و شنیدیم که البته همواره پس از خلق یک اثر هنری دیده و شنیده می‌شود. با این حال برخی از این نظرات مرتبط با تصاویری بود که پیش از اتمام کار منتشر شد؛ آن عکس‌ها مرتبط با چک نهایی اثر بود و تفاوت آن‌ها با عکس‌هایی که در موزه سینما گرفته شده واضح است.

او تاکید کرد: برای من این مهم بود که خانواده‌ای که با بیتا فرهی در ارتباط بوده، با اثر نیز ارتباط برقرار کند. این ارتباط ایجاد شد و تنها همین بود که اهمیت داشت.

سعیدی اظهار کرد: ساخت این مجسمه از اوایل اسفندماه کلید خورد و اواخر ماه فرودین بود که به اتمام رسید؛ تیرماه این مجسمه به موزه سینما تحویل داده شد.

راز مادام توسو و ارتباط مخاطب با مجسمه‌های هایپر رئال در دنیا

این چهره پرداز درباره سبک هایپر رئال گفت: سبک هایپر رئال سبک واقعی تری نسبت به دیگر سبک‌هاست. زمانی که موزه مادام توسو را در کل دنیا می‌سازند به این معنی است که مخاطبان ارتباطی تنگاتنگ با مجسمه‌هایی به سبک هایپر رئال برقرار می‌کنند.

او در پاسخ به اینکه چرا در ایران به مجسمه‌های سبک هایپررئال توجه نشده است، گفت: در ایران به این سبک توجه نشده و چند سالی زمان می‌برد تا مخاطبان با آن ارتباط برقرار کنند. از سوی دیگر ما برای واردات سیلیکون محدودیت‌هایی داریم و نمی‌توانیم هر متریالی را وارد کنیم؛ ساخت چنین مجسمه ای، هم هزینه و هم سختی زیادی دارد.

در ایران موزه‌ای برای مجسمه‌ها نداریم

او ادامه داد: باید توجه داشت که مجسمه‌هایی که در ایران ساخته شده اغلب به صورت پخش چیدمان شده است. یعنی یک موزه واحد برای مجسمه‌هایی از این سبک نداریم؛ مثلا موزه ستارگان سینما، نام آوران، ورزشکاران و … که مجسمه‌هایی از آقای ناصر حجازی تا دیگر نام‌آوران مانند سینماگران، ورزشکاران، شعرا، شهدا و … در آن نگهداری شود.

هزینه ساخت مجسمه‌های هایپر رئال بالاست

او گفت: هزینه ساخت مجسمه‌های هایپررئال بالاست و حداقل برای ساخت هر مجسمه حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون نیاز است. این مجسمه‌ها نیاز به نگهداری نیز دارد و اگر نگهداری نشود به مرور زمان، مانند هر شئ دیگر، کیفیت خود را از دست خواهد داد. باید برای نگهداری از این مجسمه‌ها هزینه کرد.

این مجسمه‌ها نیاز به نگهداری دارند

این مجسمه ساز و چهره پرداز گفت: در زندان قصر چند مجسمه به سبک هایپر رئال، البته با متریالی متفاوت ـ موم ـ ساخته شده است. حال می‌بینیم که بعضی از آن‌ها ترک خورده یا موهایشان کشیده شده است. این یعنی برای نگهداری از آن دقت لازم وجود نداشته است. در موزه‌ای مانند مادام توسو هزینه‌ای مخصوص برای نگهداری از آثار وجود دارد. برای آثار، میزانسن سینمایی تعریف شده تا مخاطب جذب آن شود. ما در ایران کمتر چنین میزانسنی را می‌بینیم، اغلب مجسمه را گوشه‌ای گذاشته و ۱۰ مجسمه با ظاهری متفاوت در کنار آن قرار دادند؛ گویی که مانکن‌های لباس فروشی هستند.

تصویری از موزه مادام توسو

اقبالِ سیاه سبک هایپررئال در ایران

سعیدی معتقد بود مجسمه‌های سبک هایپررئال به درستی در ایران ارائه نشده و به همین سبب نیز بازخورد خوبی نداشته است.

او گفت: هر هنری به درستی ارائه شود موفق خواهد بود.

تندیس زنده یاد بیتا فرهی چگونه ساخته شد؟

این هنرمند درباره فرایند ساخت تندیس زنده یاد بیتا فرهی گفت: این مجسمه با سیلیکون ساخته شده است. ابتدا چهره ایشان را شبیه سازی کرده و او را از زوایای مختلف در کنار یکدیگر قرار دادیم؛ سنی را که می‌خواستیم مشخص کرده و با خمیر مجسمه سازی صورت را ساخته و سپس از آن قالب گرفتیم. برای ساخت تنه اثر نیز از تنه دوستی که اندامی شبیه به خانم فرهی داشت قالب گرفته شد. سپس تکه‌های مجسمه بر همدیگر سوار شد؛ لباس‌های خانم فرهی را هم از دخترشان گرفتیم و حتی آکساسوری و کلاه گیس نیز متعلق به ایشان بود که استفاده کردیم. ما مویرگ و خطوط روی چهره ایشان را نیز پردازش کردیم. خط چشم، خط گونه، سایه‌های غبغب و … رعایت شده است. سایه‌ها مجسمه را زنده می‌کند.

مجسمه هایپررئال زنده یاد بیتا فرهی

او درباره تفاوت میان چهره پردازی و مجسمه سازی نیز گفت: تفاوت قابل توجهی میان آثار مجسمه سازان و چهره پردازان دیده می‌شود. مجسمه ساز به کلیات و چهره پرداز به جزییات دقت می‌کند. چهره پرداز با متریال گریم قطعه سازی می‌کند تا فرد و شخصیت را شبیه به کاراکتر فیلنامه دربیاورد. باید درباره مجسمه‌هایی که گاه به آنان انتقادی وارد می‌شود هم گفته که مجسمه سازان کار خود را بلدند، فقط گاه به دلیل عدم توجه به جزییات ارتباط میان مخاطب و اثر ایجاد نمی‌شود و اثر مصنوعی به نظر می‌رسد.

یک خاطره با تندیسِ زنده یاد بیتا فرهی

او بازخورد عجیبی که از یکی از مخاطبان گرفته را تعریف کرد و در این زمینه گفت: حین روتوش اثر، که پیش از رونمایی اصلی صورت گرفت، یکی از حاضران آمد و به من خسته نباشید گفت، سپس به مجسمه زنده یاد بیتا فرهی رو کرد و گفت خانم شما هم خسته نباشید. او فکر کرده بود که من آدمی را گریم می‌کنم.

سعیدی در پایان گفت: با ساخت مجسمه‌های هایپر رئال مرز واقعیت جابجا می‌شود.